Ter gelegenheid van Bevrijdingsdag konden op 5 mei overal in de stad Amsterdammers samen eten. Ook Museum Perron Oost en het Persmuseum organiseerden een Vrijheidsmaaltijd. Aan lange tafels in de zon vierden, onder genot van lekker eten en mooie muziek, buurtbewoners de vrijheid.
door Ilona Verhoeven
Nee, een kooltje oppakken, dat doet hij niet meer. Ook niet even voor de foto. „Die heb ik genoeg in handen gehad”, zegt Jan Mos met een onvervalst Amsterdams accent. Als jonge vent heeft hij om te overleven in de oorlog briketten en kolengruis van de grond gepikt.
Bijna zeventig jaar na de Tweede Wereldoorlog is hij, ongeveer op dezelfde plek als toen, op de 5de mei 2014 aangeschoven voor de Vrijheidsmaaltijd in het Oostelijk Havengebied. Een grote groep mensen heeft zich verzameld rond het kleine Museum Perron Oost dat samen met zijn grotere buurtbroer het Persmuseum het initiatief nam in Oost mee te doen aan het landelijke evenement.
Volgeboekt
Buren aan biertafels, het is op zich al een vrolijk concept en bij de meesten zit de stemming er dan ook al meteen goed in. De Bevrijdingsmaaltijd in Oost straalt direct iets heel feestelijks uit, wat natuurlijk prachtig past bij het overkoepelende Bevrijdingsdagmotto van ‚herdenken en vieren’. Niet minder dan 125 aanmeldingen waren er voor de maaltijd verzorgd door cateraar Flex Food Solutions, gevestigd aan de naastgelegen Veemarkt. Uiteindelijk kwamen er zelfs nog een paar mensen extra. „Ik was te laat met aanmelden”, vertelt Birgit Wajon, die in het tegenover het perron gelegen witte flatcomplex woont. „Vanochtend heb ik nog gebeld, het was volgeboekt, maar misschien kon het nog. Toen het om zes uur nog niet duidelijk was of er afmeldingen waren, wilde ik het toch wel weten, anders was ik zelf gaan koken.” Dat hoefde niet. Ondanks de drukte prikt ze samen met haar tienerdochter Mikk gewoon een vorkje mee.
Superplek
Rond kwart over zes is er veel reuring op het perron aan de Cruquiusweg. Aan de overkant zitten nog enkele buurtbewoners demonstratief thuis, maar zij vieren het ook een beetje mee, want hebben op het balkon de tafel gedekt. Ze vinden het zelfs een fotootje waard: al die mensen aan al die tafels op een plek die normaal eigenlijk alleen aan wandelaars met honden voorbehouden is.
Birgit Wajon geniet ondertussen van de avond, samen met de buren aan het diner. „Dit is een superplek, zo tussen de bomen.” Grote schalen met ouderwets lekker runderstoofvlees gaan dankbaar rond. Ook van de bijpassende groente pastinaak, wortel en ui met gort wordt gesmuld. Het doet Wajon aan haar moeder denken die als 16-jarig meisje een jaar lang een dagboek bijhield. „Ze heeft net na de oorlog van alles opgeschreven over de voedselpakketten, ze hield precies bij wat erin zat.”
Zuid-Europees
Er wordt gegeten, gepraat en geproost – op de vrijheid. En er is ruimte voor kennismaking met buren en Amsterdammers die wat verder wonen dan direct naast de deur. „Het heeft iets Zuid-Europees, ik moest net denken aan een film van Fellini, met van die lange tafels aan het strand”, vindt Hans die zijn dochter Aline („eigenlijk woon ik in West”) uitgenodigd heeft mee te eten. Aline is erg te spreken over het buurt- en bevrijdingsfeestje. „Überhaupt dat ik iets aan 5 mei doe, heel bijzonder allemaal.” Haar vader knikt instemmend. „Dit soort activiteiten kunnen bijdragen aan het saamhorigheidsgevoel”.
Verbindingen
Eenzelfde mening is Meta de Vries aangedaan. „Zo’n evenement als vandaag sluit aan bij waar ik al een paar jaar mee bezig ben in deze buurt. Het maken van verbindingen. Dat de mensen uit de huizen komen, dat je elkaar kent. Het was sowieso een droom van een aantal bewoners om op deze manier samen te eten. Je ziet: het lééft. En het is natuurlijk een idioot idee dat hier ooit in de oorlog kooltjes gepikt werden. Een groot contrast met wat er nu gebeurt.”
Gesprekken
Naarmate de tijd vordert, komen de tongen los – ja, ook een klein beetje onder invloed van de wijn, die in flessen te koop is en gezellig gedeeld kan worden. Maar, verrassend of niet, veel gesprekken gaan ook daadwerkelijk en spontaan over de oorlog, over herinneren en wat vrijheid betekent. Jorie Wieriks van Stichting Schoolbuurtwerk vertelt over wat er op 7 mei, dus na de capitulatie, nog gebeurde in de Amsterdamse binnenstad. Over het schietincident van de Dam, waarbij ook nog tientallen mensen het leven lieten. De aanwezigen aan de tafel hebben er allemaal wel eens van gehoord, maar hoe het ook weer zat? Wieriks organiseert, naast vele andere activiteiten, elk jaar met een groep leerlingen van meerdere scholen op de laatste vrijdag van april een officiële herdenking bij het Victoriahotel. Aanschouwelijk onderwijs noemt ze dat, en ze is vast van plan ook het ‚kooltjesverhaal’ volgend jaar in haar pakket op te nemen.
Muziek
Terwijl de vorken en messen op de borden tikken, geven Jacob Plooij, Marieke de Bruijn en Eilidh Martin van het Vondelkwartet (dit keer als trio, de altviolist kon er niet bij zijn) een concert. „Muziek begint waar woorden eindigen”, stelt violiste de Bruijn. „Bach is bijna een universeel gegeven”, licht ze de muziekkeus toe. „Het is klassiek, in de zin van tijdloos”, vult haar collega Eilidh haar aan.
Het zijn melodieën die ook in de Tweede Wereldoorlog gespeeld en geluisterd werden. De Bruijn: „Ik weet dat er mensen zijn voor wie muziek in die tijd heel veel betekend heeft, het was een houvast. In de kampen, maar ook voor onderduikers is het van onschatbare waarde geweest. Als je niks meer hebt, alles kwijt geraakt bent, dan is er nog altijd muziek, in je hoofd.” Een mooie rol die ook tijdens de Vrijheidsmaaltijd van pas komt: als er even niets te zeggen is, klinkt er iets onzegbaar moois over het perron.
Tentoonstellingen
Na het eten is het druk in het perronhuisje bij de tentoonstelling ‚Kolenverhalen in het Krijt’ in Museum Perron Oost, waar de persoonlijke ‚kolenverhalen’ van Jan Mos en Henk Ohm centraal staan. De meesten maken ook hun gang naar het Persmuseum waar de speciale mini-expositie ‘De Rietlanden in WO2, het persoonlijke relaas van Wim Sels‘ te bekijken is. Sels werkte in de oorlog bij de spoorwegen, ook voor hem was overleven het belangrijkst. Voor de gelegenheid heeft het museum aan de hand van originele documenten zijn aangrijpende verhaal in beeld gebracht.
Samen zingen
Bij het natafelen wordt er door een kleine groep zachtjes gezongen. Birgit Wajons dochter Mikk Giesbergen is de aanstichtster van het spontane zangclubje, door op gevoelige wijze een nummer van Janis Joplin ten gehore te brengen. “Woodstock!” roept een buurman. “All together!”, zingt Mikk. En iedereen zingt mee. Als dat geen vrijheid is.
Birgit is trots op haar dochter en onderstreept nog eens hoe fijn ze het vindt dat ze toch nog aan konden schuiven. „Ik moet eerlijk zeggen; normaal vier ik het helemaal niet zo.” Ondanks dat ze het toch zo belangrijk vindt stil te staan bij 4 en 5 mei. „Het is zo prachtig wat er allemaal kan in Nederland. De vanzelfsprekendheid voor ons, en met name voor de jongeren, dat het altijd vrede is.”
De tentoonstelling ‚Kolenverhalen in het Krijt’ in het perronhuisje van Museum Perron Oost is nog te zien tot 9 mei 2014 aan de Cruquiusweg 11, Amsterdam.
Foto’s: Saskia Kuijl
